Lice Ziemi: Kanon Krajoznawczy Polski. Obiekt nr 2: Świdnica - Katedra świętych Stanisława i Wacława.

Jako drugą odsłonę cyklu obiektów z Kanonu Krajoznawczego Polski wybrałem Katedrę świętych Stanisława i Wacława w Świdnicy. Spośród dużych bazylik gotyckich, jak dotąd żadna nie wzbudziła we mnie podobnego zachwytu. W czasie dwóch wizyt w tym kościele, w lutym 2017, wykonałem w sumie ponad setkę zdjęć. Większość z nich znalazła się w tym wpisie. Dodałem też fotografie zabytków pochodzących z katedry, które oglądałem w Muzeum Narodowym we Wrocławiu.

Polichromia na sklepieniu Kaplicy Rzeźników, Johann Hiebel 1729.

Największe wrażenie zrobiła na mnie atmosfera wnętrza bazyliki; odpowiada za nią panujący tu półmrok, w którym rysują się kontury niezliczonych figur i majaczą iluzoryczne polichromie, nadające wnętrzu złudzenia nieskończoności; porządek przestrzeni, wyznaczony zwykle rytmem naw i przęseł, zdawał się tu nie obowiązywać – miałem wrażenie, jakbym znalazł się w pełnej tajemniczych zakamarków, mistycznej krainie. Zrozumiałe stało się dla mnie natchnienie, jakie twórcy czerpią ze starych, przepastnych katedr – istotnie klimat świątyni jest bliski chociażby temu z animacji Bagińskiego.

Za tajemniczy półmrok odpowiada to olbrzymie okno – mierzące 18m wysokości i 6m szerokości, co czyni je największym oknem gotyckim na całym Śląsku. Zostało tu umieszczone w 1546 r., przez Lucasa Schleierwebewra, podczas prowadzonej przez niego odbudowy zachodniej fasady. Wymagała ona remontu po pożarze, jaki miał miejsce niedługo po ukończeniu budowy świątyni (wznoszenie wieży zakończono w 1525 r.; pożar, który nastąpił z winy nieostrożnego rajcy, wizytującego znajdujący się w wieży arsenał, miał miejsce w 1532 r.)

Wlewające się do wnętrza, ogniste promienie zachodniego słońca, oświetlają kilkanaście metrów nawy głównej, po czym nikną w mroku katedry.

Nawa główna. W czasie wspomnianego pożaru runęły pierwotne ostrołukowe sklepienia gotyckie; Schleierweber przy powtórnym zasklepieniu obniżył wysokość nawy.

Katedra jest siedmioprzęsłowa – tu widoczne jest kilka filarów, oglądanych z nawy południowej.

Nawa główna

Nawa południowa. Po lewej stronie widać arkady z wejściem na Chór Mieszczan (1462).

Nawa główna

Ściana północna nawy głównej, ozdobiona polichromiami i obrazami przedstawiającymi świętych kościoła.

Polichromia na sklepieniu kaplicy Matki Bożej Świdnickiej – Johann Hiebel, 1729. Scena przedstawiająca powierzenie księstwa świdnickiego w opiekę Matki Boskiej – postać w gronostajowym płaszczu to przedstawienie Bolka II Małego, który trzyma mapę z zaznaczonymi granicami księstwa. Obok panorama Świdnicy.

Panorama (weduta) Świdnicy z 1729, w bardziej szczegółowym widoku.

Polichromia na sklepieniu kaplicy Matki Bożej Świdnickiej – Johann Hiebel, 1729. Przedstawienie Gniewu Bożego spadającego na mieszkańców Świdnicy.

Nawa główna, widok na prezbiterium z wąskimi oknami, będącymi jedynym doświetleniem nawy głównej poza dużym oknem w fasadzie zachodniej.

Nawa główna.

Prospekt organowy na chórze muzycznym. Rzeźby wykonał w latach 1708-1709 G.I. Weber, świdniczanin, wybitny śląski rzeźbiarz.

Widok na Chór Mieszczan.

W całej katedrze, dziełem o najwyższych walorach jest ołtarz szafiasty, z umieszczoną centralnie sceną Zaśnięcia Maryi. Przed przekształceniem wnętrza w duchu baroku, którego dokonali jezuici na przełomie XVII i XVIII w., w świątyni miało znajdować się 39 gotyckich ołtarzy. Do dziś zachował się tylko ten, wykonany w roku 1492. W tej odsłonie pentaptyku, na skrzydłach widoczne są malowane temperą sceny związane ze świętami katolickimi (Zwiastowanie, Boże Narodzenie, Pokłon Trzech Króli, Ofiarowanie Jezusa w świątyni, Zmartwychwstanie, Wniebowstąpienie).

Druga odsłona pentaptyku – skrzydła z lewej strony, ze scenami z Pasji Chrystusa.

Trzecia odsłona pentaptyku, używana była w dni powszednie i przedstawiała wizerunki świętych. Na fotografii jest lewe skrzydło ze św. Liboriuszem i św. Erazmem w górnym polu, oraz św. Sebastianem i Św. Rochem w dolnym.

Dzisiejszy ołtarz główny pochodzi z czasów działalności jezuitów, którzy przejęli w 1662 r. patronat nad tym kościołem od wrocławskich klarysek i przystąpili do prowadzonej z barokowym rozmachem adaptacji wnętrza. Jest on głównie dziełem Johanna Riedla, świdnickiego jezuity, który pracował nad wystrojem katedry w latach 1690-1735.

Ukończony w 1964 r. ołtarz główny ma najwyższą wartość artystyczną, spośród wszystkich dzieł Riedla obecnych w katedrze.

Między kolumnami ołtarza znajdują się 4 duże figury, otaczające Matkę Bożą z dzieciątkiem; tu dwie z nich – św. Ignacy Loyola i św. Stanisław Biskup.

Tron biskupi (pierwotnie to do niego odnosiła się nazwa „katedra”).

Ambona z 1698, kolejne dzieło Johanna Riedla.

Balustrada schodów ambony, z alegorycznym przedstawieniem cnót Boskich (patrząc od dołu: wiara, nadzieja i miłość).

Ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa w kaplicy św. Franciszka Ksawerego – w 1865 został złożony z elementów starszego ołtarza autorstwa J. Riedla (ołtarza Najświętszego Sakramentu).

Wizerunek Najświętszego Serca Jezusa został przedstawiony zgodnie z ilustracją wizji, jaką miała zobaczyć św. Małgorzata Alacoque. W predelli ołtarza – płaskorzeźba „Ostatnia Wieczerza”.

Fundatorem kościoła jest Bolko II Świdnicki, tu przedstawiony na obrazie olejnym z końca XVII w.

Pieta z pierwszej ćwierci XV w., pierwotnie polichromowana, jednak w XIX w. - niestety - pokryta farbą olejną.

Otoczony kultem, czczony już w średniowieczu, gotycki wizerunek Matki Boskiej Świdnickiej w barokowym ołtarzu Kaplicy Rzeźników (Marmurowej).

Domina in Sole – Matka Boska Świdnicka, obraz malowany temperą na desce. Wg tradycji pochodzi z 1399.

Ołtarz św. Dyzmy, autorstwa J. Riedla. Początek XVIII w.

Widok na prospekt organowy z rzeźbami Webera.

Pod chórem muzycznym, na sklepieniu przedsionka kościoła znajduje się polichromia przedstawiająca założycieli zakonu Jezuitów – świętych Ignacego Loyolę i Franciszka Ksawerego, otoczonych przez personifikacje kontynentów, na których jezuici prowadzili działalność misyjną.

Ołtarz w kaplicy św. Ignacego Loyoli.

Kaplica św. Ignacego Loyoli.

Figura św. Szczepana ze zwieńczenia ołtarza w Kaplicy Kramarzy. 4 ćwierć XVII w.

Epitafium kanclerza księstwa świdnicko jaworskiego, Wilhelma Heinricha von Oberg (zmarł w 1646), w kaplicy Trzech Króli.

Epitafium Martina Früaufa – był on ostatnim proboszczem katolickim przed reformacją - po jego śmierci w 1561 r., świątynię przejęli ewangelicy (do 1629 r.).

Widok z nawy południowej na chór muzyczny i prospekt organowy.

Nawa południowa z Chórem Mieszczan.

Zachowało się stosunkowo niewiele gotyckich detali architektonicznych. Kilka z nich znajduje się w nawie południowej. Na zdjęciu jeden z motywów przy wsporniku żebra sklepiennego.

Kolejne gotyckie motywy drobnofiguralne, m.in. poskromienie lwa.

Gotycka grupa drobnofiguralna, przy wspornikach żeber, m.in. Adam i Ewa.

Gotycka polichromia w arkadzie Chóru Mieszczan, przedstawiająca św. Annę Samotrzecią. Druga połowa XV w.

Nad polichromią, w arkadzie Chóru Mieszczan znajduje się ta płaskorzeźba ze sceną Zwiastowania. Druga połowa XV w.

Wnęka z gotyckim obramieniem w arkadzie Chóru Mieszczan.

Gotyckie drzwi i portal do biblioteki.

Polichromie w przedsionku kościoła.

Widok na Chór Mieszczan. Wejście na chór obudowane jest gotycką czteroprzęsłową arkadą (ok. 1462), której balustrada widoczna jest w dole zdjęcia.

Sklepienie w arkadowym wejściu na Chór Mieszczan.

Maswerk w jednym z przęseł arkadowego wejścia na Chór Mieszczan.

Sklepienie Kaplicy Kramarzy.

Odsłonięta poprzednia warstwa malowideł na filarze w nawie głównej.

Portal gotyckiej krypty z pierwszej połowy XIV w. , znajdującej się pod prezbiterium.

Filar i sklepienie palmowe w krypcie.

Sklepienie palmowe krypty.

Rozglifione okna oświetlające kryptę.

Maska na wsporniku żebra sklepiennego w krypcie.

Portal do przedsionka krypty.

Sklepienie przedsionka krypty i dwudzielne okno z maswerkiem.

W przedsionku krypty znajduje się zwornik sklepienny – relikt dawnej kaplicy św. Ducha, która w średniowieczu stała poza murami miejskimi Świdnicy i przeznaczona była dla chorych na trąd.

Nawa główna.

Niektóre dzieła sztuki ze świdnickiej katedry znajdują się dziś w muzeach. Na zdjęciu wizerunek Maryi jako Niewiasty obleczonej w słońce, pochodzący z epitafium świdnickiego rajcy Hannosa von Berge, z roku 1494. Pochodzi z katedry świdnickiej, obecnie własność Muzeum Narodowego w Warszawie.

Innym dziełem, znajdującym się dziś poza katedrą jest ta scena ukrzyżowania, wykonana w warsztacie tego samego bezimiennego mistrza, co poprzednia. W warsztacie tego mistrza (znanego jako „Mistrz 1486-87”) powstały zresztą również sceny malarskie na skrzydłach świdnickiego ołtarza Zaśnięcia Maryi Panny znajdującego się na Chórze Mieszczan. Ukrzyżowanie na fotografii pochodzi z epitafium proboszcza świdnickiej parafii Stanislausa Bernwalda, z roku 1510, obecnie znajduje się w Muzeum Narodowym we Wrocławiu.

Te półfigury z ołtarza Zaśnięcia Maryi Panny sfotografowałem w czasie wizyty w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Na stałe znajdują się jednak na swoim miejscu, w predelli ołtarza na Chórze Mieszczan. Od lewej – św. Jadwiga Śląska, św. Helena i św. Elżbieta.

Widok na katedrę od północnego zachodu. Południowa wieża katedry (plany wzniesienia północnej wieży nigdy nie zostały zrealizowane), ma wysokość 101,12m, co czyni ją jedną z najwyższych w Polsce i najwyższą na Śląsku.

Okno w fasadzie zachodniej.

Wątek gotycki w północnej ścianie kościoła.

Górna część północnego portalu katedry (było to pierwotne wejście do kościoła), zwanego Portalem Bednarskim lub Portalem Oblubienicy. Powyżej archiwolty znajdują się popiersia Matki Bożej z Dzieciątkiem, św. Piotra i św. Pawła, a po bokach – figury, prawdopodobnie cesarza Karola IV i jego piastowskiej żony Anny świdnickiej. W średniowieczu przed tym portalem odbywała się zasadnicza część ceremonii ślubnych.

We wspornikach maswerku umieszczone są figury o charakterze satyrycznym: Filis ujeżdzająca Arystotelesa...

...i Dalila, podstępnie ścinająca włosy Samsona, czym pozbawiła go nadludzkiej siły.

O ile wsporniki w Portalu Oblubienicy są zachowane w oryginalnej formie z końca XIV w., większość detalu architektonicznego portali w świdnickiej katedrze została w czasie późniejszych konserwacji przekuta na nowo. Tyczy się to większości elementów w czterech portalach znajdujących się w fasadzie zachodniej. To pierwszy z nich, patrząc od strony północnej.